PROCESVERSLAG

Gezondheidsbewustzijn en -bevordering gerichte activiteiten

PROCESBESCHRIJVING – SCHOOLJAAR 2016-2017

Dit procesverslag beschrijft stap voor stap welke op gezondheidsbewustzijn en -bevordering gerichte activiteiten de kinderen gedurende drie jaar hebben ondernomen. De eerste ideeën voor KLIK ontstonden in 2015, en mondden uit in een verkennend onderzoek in het schooljaar van 2015-2016, dat beschreven wordt in het document ‘Startfoto’.

Stap 1. Lens kiezen

Uit het vooronderzoek in schooljaar 2015-2016 kwamen verschillende opvallende en leerzame punten naar voren. Zo bleek dat de deelnemende kinderen over het algemeen best aardig wisten wat wel en geen gezond eten is, maar ook dat dit nog niet betekent dat ze voor gezond kiezen als ze voor die keuze worden gesteld. Met het oog op het bereiken van de ouders werden verschillende aandachtspunten genoemd. Bovenal het grote belang van oog hebben voor culturele diversiteit: ideeën over gezond eten, bewegen en een gezond lichaam kunnen sterk verschillen tussen culturen. Dit terwijl voorlichting en informatie vaak (onbewust) geformuleerd is vanuit en gericht is op de autochtone bevolking. Ook kan een belerende benadering mensen afschrikken, en is een focus op wat wel mag, in plaats van op wat niet mag waarschijnlijk effectiever. Ten slotte werd benoemd dat via het enthousiasmeren van kinderen de rest van het gezin bereikt zou kunnen worden.

Daarnaast werd al doende verkend welke werkvormen geschikt waren om samen met de kinderen in beeld te brengen wat er in de wijk en hun hun eigen leven leeft en speelt. Er werd gezocht naar actieve en creatieve werkvormen, met als doel de kinderen eigen regie te geven in het laten zien van wat hen bezighoudt en raakt. Fotografie bleek erg aan te spreken bij de kinderen. Verder werd duidelijk dat zij heel enthousiast waren over de wildpluk- en fotowandeling en minder over de historische wandeling. Waar deze laatste vooral vroeg om kijken en luisteren, gaven de eerste twee de kinderen een actieve rol in het verkennen van hun omgeving, die ze duidelijk fijn vonden.

Deze ervaring en kennis hielp ons bij het ontwikkelen van de activiteiten voor de nieuwe groepen, die in het schooljaar 2016-2017 zouden beginnen aan hun driejarige deelname aan het KLIK-project. Hoe dit eruit kwam te zien wordt hieronder stap voor stap beschreven.

Stap 2. Wildplukwandeling

Wandeling

Aan het begin van het schooljaar werd een wildplukwandeling georganiseerd. Onder begeleiding van een voedingsdeskundige wandelden de kinderen door de wijk, waarbij ze uitleg kregen over eetbare bloemen en planten, deze leerden herkennen en plukken. De kinderen vonden het fantastisch, deden allemaal enthousiast mee en waren heel leergierig. ‘Ik vond het heel leuk en heb veel geleerd en veel bloemen gezien. En nu weet ik ook wat voor planten je kunt eten.’ De opbrengst werd verzameld in bakjes en mee genomen naar school, om er daar verder mee te werken…

Verwerking: Smoothies maken

Terug op school leerden de kinderen de verzamelde bloemen en planten te verwerken in zelfgemaakte smoothies. Dat vonden ze best spannend en ook een beetje raar. Ze werden verrast door de smaak en de vezelige structuur, die de één echt lekker vond, en de ander uitgesproken vies. Het openen van de hazelnoten vonden de kinderen ook heel spannend: het werken met een hamer, het kapotslaan van het omhulsel, en dat daar dan iets eetbaars uitkomt. ‘De planten hebben we gewassen en daar een smoothie van gemaakt. De smoothie was heel lekker en ik zal het aanraden aan iedereen om te proeven.’

Stap 3. Fotowandeling

Wandeling

Ter introductie van de fotowandeling kregen de kinderen eerst uitleg over fotografie, het gebruik van de camera en over hoe je kunt kijken naar je eigen leefomgeving. Hierna gingen ze, gewapend met een camera, spiegel en notitieblokje, op pad, de wijk in om te verkennen en vast te leggen wat hen opviel in hun omgeving. Er was veel onderlinge variatie in de manier waarop de kinderen foto’s namen: terwijl de een specifiek focuste op details, nam de ander juist overzichtsfoto’s, of beide. Ook het bewustzijn van de camera en de mogelijkheden ervan verschilde: sommige kinderen namen er de tijd voor en stonden er (letterlijk) bij stil, anderen leken niet een gericht idee te hebben en namen de foto’s onderweg, haastig en lopend, met soms heel scheve of bewogen foto’s als resultaat. 

Er staat veel natuur op, maar ook huisdieren, straatvuil, bloemen in potten, kunst, letters en kleuren die de kinderen opvielen.

‘Ik vond het heel leuk, omdat je door de camera weer dingen ziet die je anders niet ziet.’ 

Verwerking: posters maken

In een vervolgles op school kregen de kinderen de foto’s die zij genomen hadden tijdens de fotowandeling te zien. Door de kinderen zelf foto’s te laten maken hadden we hen bewuster laten kijken naar hun leefomgeving. Vervolgens boden die foto’s  een ingang om daarover in de klas nog verder in gesprek te gaan. Vervolgens maakten de kinderen een poster van hun foto’s, die sommigen van bijschriften voorzagen door er post-its bij te plakken. De posters gingen mee naar huis, om ze aan de ouders te kunnen laten zien en aan de hand daarvan KLIK thuis te kunnen introduceren.

Stap 4. Voedingslessen

Mindmaps & stellingenspel

Als aftrap van -en voorbereiding op- een reeks lessen over voeding lieten we de kinderen mindmaps maken, om inzicht te krijgen in hun kennis en in wat zijzelf verstonden onder gezonde en ongezonde voeding. Ook deden we een stellingenspel, waarin de kinderen hun antwoord gaven door bij ‘ja’ te staan en bij ‘nee’ te zitten. Vragen waren bijvoorbeeld:

Als ik klaar ben met school dan…

… ben ik meestal alleen thuis

… kijk ik meestal TV

… speel ik meestal buiten

Ik mag zelf af en toe kiezen wat er thuis wordt gegeten bij het avondeten

Ik help soms mee met koken

Aan het eind van deze les kregen de kinderen een camera mee naar huis voor een thuisopdracht.

Camera mee naar huis

Alle kinderen die dat wilden kregen een camera en een brief voor hun ouders mee naar huis. We vroegen de kinderen in hun thuisomgeving foto’s te maken van hun avondeten, ontbijt, de plek waar ze aten en de plek waar ze speelden. Naast het inzicht dat we hiermee hoopten te krijgen in hun leefomgeving en voedingsgewoonten, probeerden we zo ook te stimuleren dat de kinderen thuis over KLIK zouden vertellen, en ook hun ouders kennis te laten maken met het project.

Proeflab

Tijdens het proeflab maakten de kinderen kennis met allerlei soorten, kleuren, smaken en texturen van voedsel. Gehuld in labjassen als echte onderzoekers, gingen ze aan de slag met het kleuren van fruit en met geblinddoekt proeven, om verschillen te onderzoeken en ervaren tussen zoet en zuur, rauw en gaar, warm en koud, en tussen soorten fruit en groente. Het leverde vieze gezichten op, maar veel kinderen vonden het erg leuk om dit te doen. Hierna maakten de kinderen hun eigen ice tea. Tussenstappen en resultaten van het “onderzoek” werden genoteerd en ook gefotografeerd. In de terugblik aan het eind van de les vertelde een van de kinderen dat hij thuis nooit groente at, omdat hij die niet lustte, ‘maar ik vond de knolselderij heel lekker.’

Spijsvertering, voedingsvezels, poep

In deze les ging de aandacht uit naar het duiden van waaróm gezonde voeding belangrijk is, en hoe het spijsverteringsstelsel werkt. Er werd er uitgelegd wat er gebeurt binnenin je lijf, terwijl je voedsel de reis aflegt van mond tot kont, en het belang daarbij van het binnenkrijgen van voldoende voedingsvezels en water. Na de theorie was het tijd voor de praktijk en gingen we kijken naar hoe gezonde poep eruitziet (Bristol Stool Chart) en zelf “poep” knutselen van pindakaas en ontbijtkoek.

Antwoorden van de kinderen op de vraag: Waarom groente?:

‘Als je veel ongezonde dingen eet word je te dik en kan je ziek worden.’ ‘Je wordt slim.’ ‘Snoepjes zijn slecht voor je lichaam.’ ‘Anders mag je je telefoon niet.’

Schijf van vijf & gezonde traktaties

In deze les speelden de kinderen een spel over aanbevolen producten en hoeveelheden op de ‘Schijf van vijf’ (de voedingsrichtlijn zoals aanbevolen door het Voedingscentrum), om zo spelenderwijs kennis op te doen over vragen rond wat en hoeveel je nodig hebt voor een gezonde maaltijd. Dat leverde mooie vragen op, zoals: Is een koekje dat je zelf maakt gezonder? Is chocopasta met hazelnoten gezonder door de noten? Ga je dood als je nooit iets eet van de schijf van vijf? Hierna gingen de kinderen aan de slag met het maken van gezonde (en mooie!) traktaties van fruit. Om daarin creatief te zijn bleek nog niet mee te vallen, maar leuk was het in elk geval.

Stap 5. KLIK-krant 2017

Voorbereiding: reflectie op KLIK

Deze les was gericht op het terug- en vooruitblikken op KLIK. Door samen te kijken naar het vele materiaal dat in de loop van de lessen door de kinderen was gemaakt en verzameld, reflecteerden we op de onderwerpen die aan bod waren gekomen. Zo konden we dingen nog eens terug-/herhalen -om het leereffect te vergroten- en blikten we ook vooruit naar aandachtspunten en interessegebieden voor het KLIK-programma van het volgende schooljaar.

Van daaruit werkten we toe naar het maken van de eerste KLIK-krant; een platform om de kinderen te laten “shinen” en tegelijkertijd een mooi middel om over het project te communiceren naar ouders, naasten, school, partners en de buurt. Ter introductie gingen we eerst met de kinderen in gesprek over wat er in een krant staat, en hoe dat allemaal gemaakt wordt. ‘Jullie zijn al fotograaf geweest, nu gaan jullie oefenen als journalist,’ vertelde KLIK-juf Janine. Na uitleg over interviewen gingen de kinderen in groepjes uiteen om zelf met opdrachten aan de slag te gaan: elkaar interviewen, teksten schrijven, tekeningen en foto’s maken. Dat ging de een veel makkelijker af dan de ander; sommige kinderen konden weinig bij de opdrachten verzinnen; anderen maakten overal wel iets leuks bij, en taalfouten werden door iedereen veel gemaakt. Het idee dat de opbrengst in een echt gedrukte krant zou komen maakte het extra bijzonder.

Krant maken: maskers maken, stellingenspel

Door middel van het spel ‘Ren je rot’ lieten we de kinderen antwoord geven op een reeks vragen, zoals: ‘Vind je het leuk om foto’s te maken?’ ‘Kijk je nu af en toe naar je poep?’ ‘Wil je volgend jaar wat met beweging doen in de les?’ ‘Vertel je thuis over KLIK?’. Daarbij viel op dat iedereen graag kooklessen wilde, en dat veel kinderen aangaven thuis over KLIK te vertellen. Omdat sommige kinderen niet herkenbaar op foto’s in de krant wilden staan, knutselden we maskers waarmee ze zich konden bedekken. Ook daarbij vielen onderlinge verschillen op: terwijl sommigen moeite hadden om iets te bedenken, of niet goed konden knippen, gingen anderen met veel enthousiasme en creativiteit aan de slag.

Presentatie voorbereiden

Na het maken van de krant werkten we toe naar een presentatie van dit KLIK-jaar, waarbij ook de krant onthuld zou worden. Sommige kinderen gaven aan daarbij wel iets te willen vertellen over wat ze in de KLIK-lessen hadden gedaan, geleerd of ervaren. In deze les gingen ze aan de slag met het voorbereiden van hun presentatie.

Presentatie KLIK-krant 2016-2017

Het eerste KLIK-jaar werd feestelijk afgesloten met een bijeenkomst voor alle deelnemende kinderen, hun ouders en leerkrachten en de partnerorganisaties. Na een korte introductie door hoogleraar –en KLIK-initiatiefnemer- Tineke Abma, vertelden kinderen over wat ze bij KLIK hadden gedaan en geleerd. Sommigen beantwoordden met bravoure vragen, terwijl anderen het zichtbaar spannend vonden om op het podium te staan, en lang niet iedereen durfde dat aan. Allemaal kregen ze een groot applaus van de zaal.

Bij de onthulling van de krant werd meteen druk in de krant gebladerd en gekeken wat er van hem of haar in de krant te zien was. Niet iedereen stond op een foto in de krant, omdat sommigen dat zelf niet wilden of dat van hun ouders niet mochten. De kinderen vonden het in elk geval heel mooi geworden en trots namen ze de krant in een KLIK-tas mee naar huis.

Stap 6. Evaluatie

Presentatie KLIK-krant 2016-2017

Als afsluiting van het jaar werd in evaluatieve gesprekken met de scholen en partnerorganisaties teruggeblikt op het voorbije KLIK-jaar. Daarbij gaven de leerkrachten aan dat de kinderen KLIK heel leuk vonden. ‘Ze balen er echt van al het een keer niet doorgaat.’ Voor de kinderen voelden de lessen eigenlijk meer als vrije tijd, omdat ze zo anders en vrijer waren dan reguliere schoollessen. Ze hadden daardoor niet het gevoel aan het leren te zijn (en leren = saai), maar ondertussen zagen de leerkrachten wel groei in kennis en bewustzijn bij de kinderen, met betrekking tot gezondheid, maar ook met betrekking tot hun eigen talenten, die in de lessen werden aangesproken. Het actief bezig zijn en de vele afwisseling in de activiteiten werkte goed.