PROCESVERSLAG

Gezondheidsbewustzijn en -bevordering gerichte activiteiten

PROCESBESCHRIJVING – SCHOOLJAAR 2018-2019

Stap 1. Lens kiezen

Het KLIK-project groeide mee met de kinderen. Nu zij in groep 8 zaten, we elkaar beter kenden en er een brede basis was om op voort te bouwen, wilden we KLIK in dit derde en laatste jaar naar een iets hoger abstractieniveau tillen. De “boodschap” werd wat ingewikkelder en meer gericht op de integratie van eerder vergaarde kennis, inzichten en vaardigheden. Gezond zijn en blijven is helemaal niet zo eenvoudig en vergt veel meer dan kennis alleen. We probeerde de kinderen te leren begrijpen waaróm gezond leven belangrijk is, maar zonder belerend te zijn. De nadruk kwam te liggen op reflectie en het ontwikkelen van bewustzijn: Hoe zit dat bij mij, wat wil ik, wat kan ik, wat heb ik nodig?

De ideeënbus uit het voorgaande jaar leverde veel inspiratie op voor nieuwe activiteiten. Duidelijk was dat er bij de kinderen heel veel vragen leefden over de werking van het lichaam. Ook kwam het zelf mogen doen, ervaren en experimenteren naar voren als iets dat de kinderen erg waardeerden. Daarnaast gaven ze aan in de KLIK-lessen graag naar buiten en naar andere plekken dan school te gaan. Een start met een bezoek aan Museum Corpus leek een activiteit waarin al deze facetten mooi samenkwamen.

Stap 2. Museum Corpus

Na een glibberige busrit door een besneeuwd landschap, en verwondering bij het zien van de Wassenaarse villa’s, maakten de kinderen in Museum Corpus een “Reis door de mens”. In dit museum in de vorm van een huizenhoog mens, kun je letterlijk zien dat je lichaam ook een binnenkant heeft, waarin heel veel gebeurt. De reis voert langs en door organen, spieren en bloedcellen, en vertelt wat al die onderdelen van je lichaam doen. Daarna zijn er nog allerlei testjes te doen die inzicht geven in jouw eigen leefstijl en in wat helpt om zelf gezond en fit te blijven of te worden.

Het museumbezoek maakte bij veel kinderen indruk. Ze vonden het heel leuk en leerzaam en soms ook spannend, in het donker met lawaai en bewegende stoelen en liftplateau’s. De splinter die plotseling door de huid naar binnen stak was even schrikken, en de baarmoeder vonden veel kinderen raar of vies, maar ook bijzonder en leerzaam. ‘Dus dit heb ik in mijn lichaam,’ zei een van de meisjes daarbinnen vol verwondering. Na afloop reflecteerden de kinderen in verhaaltjes, mindmaps en tekeningen op hun ervaringen en indrukken.

Ook de leerkrachten waren erg over het uitje te spreken. Ze gaven aan dat ze ook later in hun lessen soms terugverwezen naar dingen die de kinderen in het museum hadden geleerd. Daarnaast kregen zij ook enthousiaste reacties van ouders, dus de kinderen vertelden er ook thuis over.

Stap 3. Kweeklab planten

Bij het “plantenlab” ging het over aandacht, verzorging en groei. Aandacht helpt om dingen te laten groeien. In de KLIK-lessen ging het daar al vaker over, bijvoorbeeld bij de lessen over mindfulness. Het lijkt misschien alsof je vanzelf groeit, maar eigenlijk is groei, aandacht en zorgen voor jezelf iets heel ingewikkelds. Er zijn zoveel dingen die daar invloed op hebben, en een deel heb je zelf in de hand, maar een deel ook niet.

Zou je zichtbaar kunnen maken dat groeien niet vanzelf gaat, maar eigenlijk heel veel aandacht vraagt? En waar jij invloed op hebt, en waarop niet? Dat gingen we onderzoeken in een experiment. Met witte jassen aan, net als in een echt lab. Iedereen kreeg een plantje en mocht dat doormidden snijden en in twee potjes zetten. Door alles af te wegen en te meten was de inhoud van de potjes in het begin zoveel mogelijk hetzelfde. Dat was best een lastig klusje, waarbij veel stappen doorlopen moesten worden die ook nog de nodige precisie vroegen. Maar de kinderen gingen enthousiast aan de slag en velen leken oprecht lol te hebben in het gefröbel met de plantjes. Bovendien leken ze de boodschap (aandacht -> groei) helemaal niet gek of vaag te vinden. Sommige kinderen gaven hun “aandacht-plantje” zelfs een naam, en gingen het meteen aaien of hun handen erom heen houden. Interessant om te zien was dat bij deze les ook kinderen aandachtig meededen bij wie andere KLIK-lessen minder aanspraken. 

Daarna gingen de plantjes mee naar school, waar het “aandacht-plantje” op tafel kwam te staan, en het “geen-aandacht-plantje” op een andere plek in de klas.

Door steeds te observeren, fotograferen, meten en noteren in hun KLIK-dagboekje, hielden de kinderen de ontwikkelingen bij en konden ze onderzoeken: wat hebben plantjes eigenlijk nodig om te groeien? En maakt het verschil als je allebei de plantjes hetzelfde verzorgt, maar je een ervan ook aandacht geeft en de andere niet? Zijn er nog andere dingen die invloed hebben op hoe de plantjes groeien (of niet)? Van de juffen hoorden we in elk geval terug dat dat de plantjes op tafel door veel kinderen echt vertroeteld werden, en dat ze blij waren om hun plantje na het weekend terug te zien.

Stap 4. Kweeklab lichaam

Na de les over verzorging, aandacht en groei bij plantjes gingen we eens proberen of je ook je eigen lichaam kunt “kweken”. Daarvoor deden de kinderen verschillende metingen en oefeningen die inzicht geven in je fitheid en helpen om je lichaam fit te maken en te houden. Er werden spierballen gemeten met meetlintjes en geweekt met volle waterflesjes als gewichten. Conditie werd geoefend door in een flink tempo squats te doen en ervoor en erna een aantal keer de hartslag te meten met een hartslagmeter (wat alleen jammer genoeg niet zo goed blijkt te werken als je koude handen hebt). Lenigheid werd gemeten door te kijken hoe diep de kinderen, staand met gestrekte knieën, voorover konden buigen. Het leuke daarbij was: na wat rek- en strekoefeningen zag je bij de meting erna meteen verschil! Alle resultaten werden weer schriftelijk en fotografisch vastgelegd in het KLIK-dagboekje, want we wilden ook graag kunnen onderzoeken wat er gebeurt als je dit kweken van lenigheid, spierkracht of conditie langere tijd doet. Kun je dan verschil meten?

Net als in andere KLIK-lessen vielen ook hier weer grote verschillen in behendigheid tussen de kinderen op. Bij een aanmerkelijk deel was zichtbaar dat ze deze vorm van lichaamsbeweging niet gewend waren. Tegelijkertijd waren er ook kinderen, net als bij het sportlab in het voorgaande jaar, die in reguliere gymlessen moeilijker meekwamen, maar in deze les -tot hun eigen verrassing- juist uitblonken.

Vervolg Kweeklab lichaam

We vroegen de kinderen en leerkrachten om te proberen dit “kweken” een maand lang vol te houden. Dat viel nog niet mee… Toen we een maand na de les op school kwamen om de metingen nog eens te herhalen, waren de resultaten dus ook niet heel anders dan bij de eerste meting. In elk geval was het een mooie gelegenheid om nog eens te oefenen, en dat vonden de meeste kinderen sowieso leuk om te doen.

Stap 5. KLIK Reflectie en verwerking/Terugblik op KLIK

Als opmaat naar de echte afronding van KLIK stonden de laatste in het teken van terugkijken en reflectie. Als eerste keken we terug op de kweeklabs van dit schooljaar en daarna op KLIK als geheel.

Reflectiespel/groepsinterviews

Hoewel veel kinderen enthousiast begonnen met de verzorging van de plantjes, bleek dit experiment gaandeweg lastiger dan gedacht. Sommige kinderen werden heel blij van het hebben van en zorgen voor hun eigen plantjes; andere kinderen vonden het raar of raakten teleurgesteld als het niet ging zoals ze verwacht hadden. ‘Degene die ik aandacht heb gegeven is echt groot geworden en heeft lange bladeren.’ ‘Kijk, de eerste maand ging het wel goed, maar daarna…’ ‘Ik vond het soms wel leuk maar soms ook best vervelend dat je dat iedere dag moet doen.’ ‘Ik geef ze geen water. (…) Geen zin.’  Om te beginnen gingen we hierover in gesprek met de kinderen. Dit deden we spelenderwijs, onder meer door de kinderen met een dobbelsteen te laten gooien; bij het aantal ogen hoorde steeds een vraag. Om iedereen goed de ruimte te kunnen geven deden we dit ook niet met de klassen als geheel, maar namen we de kinderen in kleine groepjes apart. Hun plantjes en KLIK-schriftje namen ze mee, zodat we aan de hand daarvan in gesprek konden gaan over hun ervaringen. Doordat de kinderen aan het begin van het experiment foto’s van hun plantjes hadden gemaakt konden we nu vergelijken: hoe stonden ze er toen bij, en hoe nu? Zie je verschil? Waardoor zou dat kunnen komen? Is het verzorgen van de plantjes gegaan zoals je van plan was?

Vervolgens gingen we hier steeds dieper op in en maakten we ook de vertaalslag naar zorgen voor jezelf, aan de hand van vragen zoals: Hoe vond je het om voor de plantjes te zorgen? Hoe zorg jij voor jezelf? Wat vind jij een fijne manier om aandacht te krijgen? Daarbij ging het nadrukkelijk niet om oordelen over hoe ze voor de plantjes hadden gezorgd, maar om de zoektocht naar de betekenis van verzorging, aandacht en gezondheid. Natuurlijk waren er ook plantjes doodgegaan, bij sommige kinderen omdat het ze niet interesseerde, maar soms ook juist omdat ze het helemaal doodgeknuffeld hadden (teveel water, er steeds maar aan pulken). De boodschap was: groei en gezondheid zijn ingewikkelde processen; het draait om dosering, variatie, evenwicht enzovoort, en je hebt daar zelf invloed op, maar niet in alle opzichten. Door het stellen van vragen en door dóórvragen, probeerden we reflectie en bewustwording bij de kinderen in gang te zetten.

 

Wat daarbij opviel was dat de kinderen het echt lastig vonden om zo in gesprek te gaan, zeker wanneer vragen persoonlijker van aard waren en gingen over hun eigen voorkeuren of ervaringen. Maar het leverde mooie, diverse antwoorden op, en kleine inkijkjes in hun dagelijks leven buiten school. Zo hoorden we over het kleine broertje dat -tot ergernis van zijn grote broer- zijn zin steeds wist door te drijven door heel hard zeuren en boos worden, en over een gezin met serieuze taken voor ieder gezinslid: op de ene dag de was, op een andere dag eten koken. En weer iemand anders vertelde dat ze juist teveel aandacht kreeg, en zo graag met rust gelaten wilde worden.

Terugblik op KLIK

Deze les stond in het teken van een terugblik op KLIK. Om te beginnen wilden we nog een keer voor de kinderen duiden waar het bij KLIK om ging, door nog eens te benoemen waarom we bij KLIK de dingen deden die we deden en dat gezondheid een complex samenspel is. En bovendien: dat het bij KLIK niet ging om goed of fout, of wel/niet leuk, maar om onderzoeken; zelf leren voelen en kiezen, ervaren hoe dingen werken, je afvragen hoe dat in je eigen leven zit en beseffen dat dingen die je doet invloed hebben. Bijvoorbeeld de plantjes: daar heb je dit zien gebeuren. Na deze korte introductie lieten we de kinderen een terugblik zien van aan de hand van een fotopresentatie van alle activiteiten die ze in de loop van het project hadden ondernomen. Hierna vroegen we ze een activiteit die ze het meest was bijgebleven in gedachten te nemen en hielpen we ze deze in gedachten te visualiseren. Met de herinnering weer levendig voor ogen gingen de kinderen aan de slag met het vastleggen ervan, door stukjes te schrijven en een mindmap, strip of tekening te maken. Deze terugblikken vormden later -en na hun toestemming- een belangrijk onderdeel van de laatste KLIK-krant.

Verder speelden we een sta-zit-stellingenspel, om de mening van de kinderen te kunnen peilen en ook om onze eigen indrukken te kunnen toetsen, met vragen zoals: Ik vond het leuk dat we bij KLIK veel dingen zelf mochten doen en onderzoeken (eens 42, oneens 27); Doordat ik een drol geknutseld heb kijk ik nu weleens naar mijn eigen drollen (eens 9, oneens 60); Ik vind het lastig wanneer iemand me vraagt mijn mening te geven (eens: 30, oneens 39). Ten slotte vroegen we de kinderen mee te denken over wat ze bij de slotpresentatie van KLIK graag zouden willen (laten) zien en misschien vertellen.

Stap 6. KLIK-krant 2019

Voorbereiding krant

In deze les gingen we in kleine groepjes aan het werk met de kinderen die aangaven graag te willen helpen bij het maken van de KLIK-krant. Dat wilde lang niet iedereen: bij sommige kinderen riep zichtbaarheid weerstand op en zij wilden dan ook nadrukkelijk niet, of alleen onherkenbaar in de krant; anderen besteedden zulke lesvrije tijd liever aan buiten spelen of oefenen voor de eindmusical. Maar er waren ook kinderen die het juist bijzonder vonden om op deze manier een podium te krijgen en serieus aan de slag gingen met elkaar interviewen, stukjes schrijven en foto’s, strips en verhaaltjes over KLIK maken. Zo werden zij weer nauw betrokken bij het maakproces van de KLIK-krant.

Voorbereiding presentatie

Ook voor het voorbereiden van de allerlaatste bijeenkomst gingen we met groepjes kinderen die zich hiervoor opgaven aan de slag, eerst op school en later ook bij Stichting B.a.d, waar de bijeenkomst plaats zou vinden. We selecteerden ideeën uit de inventarisatie in de klassen, en lieten de kinderen het vertellen van hun verhaal voorbereiden en oefenen.

Presentatie KLIK-krant 2018-2019

De afsluitende bijeenkomst stond dit jaar niet alleen in het teken van het terugblikken op het afgelopen schooljaar, maar ook van het afronden van KLIK als geheel. Natuurlijk waren alle deelnemende kinderen en hun ouders en leerkrachten weer uitgenodigd. Ook een aantal partnerorganisaties gaven acte de présence en zelfs de pers zou dit keer komen (maar werd helaas verhinderd door ziekte van de journalist). Onder leiding van hoogleraar Tineke Abma vertelden de kinderen aan het publiek over de activiteiten die ze gedaan hadden gedurende het project en over hoe ze dit hadden ervaren. Daarbij stak af en toe wat plankenkoorts de kop op: terwijl de een trefzeker een verhaal wist neer te zetten trok de ander zich bij het zien van al dat publiek toch maar liever terug. Maar soms lukte het om die angst te overwinnen en het toch te doen. Met foto’s en een filmpje werden de activiteiten verder geïllustreerd.

Hierna ging iedereen druk in de weer met een fruitchallenge. Alle aanwezigen kregen een bakje fruit en satéprikkers en werden uitgedaagd: welke groep maakt daarvan het hoogste bouwwerk? Dat leverde veel hilariteit maar ook prachtige stellages op. En hoewel een groepje volwassenen -juffen en partnerorganisaties samen- een tijdje op kop lag, stortte hun bouwwerk voor het eindsignaal in en behaalde een van de kindergroepen zo een glansrijke overwinning. Ten slotte werd de derde en laatste KLIK-krant gepresenteerd. En toen was het dan echt tijd voor afscheid… Gek om de kinderen uit te zwaaien na al die jaren. Bij de start, net in groep zes, waren ze nog zo klein en kinderlijk, en nu vlogen ze alweer uit naar de middelbare school!

Stap 6. Afsluiting / evaluatie

Ook dit jaar sloten we af met evaluatiegesprekken met de betrokken partners. Hoewel we nu niet vooruit hoefden te blikken op een volgend schooljaar met KLIK-activiteiten, wilden we wel graag leren van al het gedane door nog eens terug te kijken, en toch ook vooruit: Wat is belangrijk om te behouden? Hoe zouden we dat kunnen voortzetten of inbedden na het einde van KLK als project? Hierop reflecteren we in het laatste deel van deze Slotfoto.