PROCESVERSLAG

De invulling van de KLIK-lessen voor dit nieuwe schooljaar gebeurde weer in samenwerking met de deelnemende scholen en partnerorganisaties. De evaluatie van het voorbije jaar liet zien dat de ingeslagen weg goed paste. Door de eerdere activiteiten en methoden te evalueren en successen en knelpunten in kaart te brengen, konden we een plan maken voor de activiteiten en aanpak in het nieuwe jaar. Daarbij keken we ook naar wat eerder juist nog niet aan bod was gekomen, en naar of er nieuwe aandachtspunten, behoeften en wensen naar voren waren gekomen.

Om te introduceren dat de focus van KLIK dit jaar zou liggen op beweging, trapten we af met een les Capoeira. Capoeira is een Braziliaanse sport, waarin dans, acrobatiek, spel, vechten en muziek samenkomen. De meeste kinderen hadden veel plezier en de acrobatische bewegingen van de leraar leverden heel wat hilariteit op onder de kinderen; geen bewegingen die je in een reguliere gymles ziet. Er waren ook kinderen die dat niet leuk vonden, en de bewegingen associeerden met vrouwelijkheid of seksualiteit. Ook viel op dat sommige kinderen, met name jongens, weinig controle over hun lichaam en spieren leken te hebben, en moeite hadden om de bewegingen te volgen. Daarbij leek een deel van de kinderen erg gevoelig voor het zien en laten zien van hun/elkaars lichamen. 

Testjes

Door het doen van acht verschillende testjes konden de kinderen ervaren en onderzoeken wat er met je lichaam gebeurt wanneer je beweegt. Bijvoorbeeld met je evenwicht: wat voel je als je een koprol maakt? Tot hun verrassing konden de kinderen daarna niet op 1 been staan! En ook: Waarom ga je zweten als je rent? Wat gebeurt er met je hartslag? Het voelen en tellen van je hartslag bleek wel heel lastig. Ook vielen ons, net als eerder bij de capoeirales, verschillen tussen de kinderen op in hun lichaamsbeheersing, en bovendien dat sommige vaardigheden, die wij als vanzelfsprekend veronderstelden, niet door iedereen beheerst werden, zoals het maken van een koprol, of touwtjespringen. Anderzijds waren er kinderen die in reguliere gymlessen moeilijk meekomen (bijvoorbeeld door overgewicht), maar deze les met plezier en succes konden en wilden meedoen.

Een greep uit de reacties op de opdrachten:

Proef 1: Sta 2 minuten helemaal stil. Schrijf daarna op hoe dat voelde: ‘Stil, aleen het voelt niet zo normaal’ ‘Saai en slaapwekend’ ‘Grappig en moe- dat je tog moet bewegen’ ‘Kriebelig ik ging automatisch bewegen’

Proef 5: Ga 10 tellen op 1 been staan. Doe daarna 3 koprollen. Ga dan weer op 1 been staan. Schrijf op wat er gebeurt: ‘Duizelig en de wereld draait’ ‘Ik was duizelig maar toen ging het wel – als of ik één dag geen koeskoes heb gegeten’

 Aan het eind van de les kregen de kinderen -tot hun grote plezier- een stappenteller mee naar huis, om ook buiten school hun activiteitenpatroon te kunnen onderzoeken. Hieraan werd een spelelement verbonden, namelijk een wedstrijd tussen de vier deelnemende klassen: welke klas is lichamelijk het meest actief…?

In een reeks van 8 bijeenkomsten maakten de kinderen kennis met aandachtstraining, meditatie en mindfulness. Twee in hierin gespecialiseerde trainers, een man en een vrouw, begeleidden samen de bijeenkomsten. Daarin stond steeds een ander thema centraal, zoals: aandacht krijgen, geven en richten, het voelen van je lichaam, gedachten et cetera. Zo vertelden de trainers dat, net als gewone spieren, ook je “aandachtsspier” door training sterker wordt. Aan de hand van eenvoudige oefeningen maakten de kinderen kennis met hoe ze dit kunnen doen. Ook gingen de trainers en wij met de kinderen in gesprek.

Op de vraag wanneer je aandacht krijgt, antwoordden de kinderen dingen als: ‘Als je iets hebt dat niemand heeft’ en ‘Als je een grap uithaalt.’ De vraag wanneer je zelf aandacht geeft vonden ze moeilijker te beantwoorden; ‘Op straat muziek spelen voor mensen’ ‘Als je een bedelaar ziet.’ De op het aandachtig voelen van je eigen lichaam toegespitste oefeningen leverden na afloop veel reacties op, zoals: ‘Ik kreeg veel kriebels, waar ik mijn aandacht ging richten.’ ‘Alsof mijn knie openging. Ik vond het raar.’ ‘Het leek net alsof ik een bloedvaatje was, het bloed ging naar mijn elleboog.’ ‘Meester, ik voelde stroming in mijn lijf.’ ‘Als er geen gedachten zijn, wordt het rustig in mijn hoofd.’ ‘Ik vond het niet fijn, want ik kreeg er buikpijn van.’ ‘Ik kan niet ‘niet denken, want als ik denk ‘niet denken’ dan denk ik.’’ Op de vraag naar wat gedachten eigenlijk zijn antwoordde een van de kinderen ‘Iets wat je hersenen doorgeven aan je lichaamsdelen.’ Een minuut lang nergens aan denken bleek een flinke uitdaging te zijn, veel meer dan een minuut lang juist zoveel mogelijk denken.

In lijn met de aanbeveling van de leerkrachten om eerdere informatie ook te herhalen werden dit schooljaar ook opnieuw voedingslessen gegeven. Een daarvan ging over “mindful” eten. Omdat sommige kinderen en juffen de lessen in aandachtstraining, mindfulness en meditatie vaag en zweverig vonden, bedachten we een voedings-experiment om concreet te maken wat aandacht doet. De kinderen mochten een filmpje kijken en kregen ondertussen stukjes bewerkte appel (naturel, met bananensmaak en met citroen) om op te eten. Hierna praatten we even na over de film. Vervolgens vroegen we: Wie heeft de appel geproefd tijdens de film? Merkte iemand iets aan de smaak? Hierna deden de kinderen een oefening rond ademhaling en aandacht en daarna kregen ze weer stukjes appel met verschillende smaken. Zo ontdekten de kinderen dat ze de eerste keer nauwelijks door hadden gehad wat ze geproefd hadden, terwijl ze tweede keer duidelijke verschillen proefden. Daar moesten ze wel om lachen! Een leuk en verhelderend experiment, dat heel concreet zichtbaar maakte dat er een groot verschil is tussen bewust of onbewust iets eten.

Aanvullend werden schoolbreed voedingslessen door diëtisten gegeven, met speciale aandacht voor het belang van water drinken (in plaats van veelal flink gezoete vruchten-, zuivel- of frisdranken). In een van de twee deelnemende scholen zetten de leerkrachten dit na afloop van deze lessen zelf voort.

Naast het reguliere KLIK-traject op de scholen konden kinderen uit de deelnemende klassen zich per school aanmelden voor het KLIK-onderzoeksbureau. Deze kinderen kregen gedurende een aantal maanden een reeks extra lessen aangeboden, op woensdagmiddag na schooltijd. Omdat de het aantal aanmeldingen groter was dan het aantal plaatsen werden in overleg met de leerkrachten voor beide scholen een groep samengesteld met een uitgebalanceerde samenstelling, op basis van behoefte/kennisniveau, interesse, sekse en karakter (expressief/introvert). In deze lessen stond het gehele proces van het doen van onderzoek centraal, van vaag idee tot concreet resultaat. De interesse en vaardigheid in het stapsgewijs doorlopen zo’n proces varieerde sterk tussen de kinderen onderling, evenals tussen de groepen. Plannen en activiteiten pasten we daarom ook hier steeds aan aan de behoeften en mogelijkheden van de deelnemende kinderen op dat moment. De beide groepen doorliepen dan ook niet precies hetzelfde proces. Waar in de ene de interesse in zelf dingen onderzoeken echt aanwezig was, bleek in de andere groep de behoefte aan ontspanning en vrij spelen te overheersen. We gaven hieraan gehoor door activiteiten te ondernemen waarin spel centraal stond, maar daarbij toch zoveel mogelijk ontdekt en ervaren werd. Bijvoorbeeld door te fotograferen bij het buitenspelen, en daarbij te letten op: wat vind je een fijne plek om buiten te spelen? Die foto’s boden later weer een ingang om in de klas over speelplaatsen in gesprek te gaan.

Opbrengst, presentatie & ideeënbus

Op basis van alle verzamelde informatie schreven de kinderen vervolgens een stukje. Hierna gingen ze oefenen met het vertellen daarvan, en op zoek naar bijpassend visueel materiaal. Uiteindelijk maakte een deel van de kinderen hiervan een eigen filmpje. Deze werden samengevoegd tot één filmpje over het KLIK onderzoeksbureau als geheel. Als afsluiting werd dit op beide scholen in de klas vertoond. Dat vonden de kinderen die het gemaakt hadden zelf best spannend… Wat zouden de anderen ervan vinden? Om te zorgen dat er vanuit een positieve insteek gereageerd zou worden introduceerden we het filmpje in de klas met de vraag te letten op wat ze er goed aan vonden. Dat pakte heel goed uit, waarbij hielp dat de klas recent ook in een andere context had geoefend met het geven van positieve feedback.

Volgend daarop werd de andere kinderen uit de klassen ook gevraagd of zijzelf ideeën of onderzoeksvragen hadden met betrekking tot gezondheid, voeding of lichaamsbeweging, waarmee ze aan de slag zouden willen gaan in het volgende KLIK-jaar. Dat leverde veel mooie input op, waar we zeker mee uit de voeten konden. Wat opviel was dat verreweg de meeste vragen gingen over het functioneren van het menselijk lichaam. En daarover zijn heel veel vragen te stellen, zoals te zien is in deze bonte verzameling:

Voorbereiding krant maken

Het maken van de krant ging dit jaar iets anders dan bij de voorgaande editie. In de het eerste jaar was het maakproces van de krant zoveel mogelijk in handen van de kinderen. Bij deze editie lag de vormgeving iets meer bij ons, maar vroegen we op een andere manier meer inhoudelijke inbreng van de kinderen, door ze steeds te betrekken en ze te laten reflecteren op de beelden. Aan de hand van de foto’s die ze eerder zelf maakten, toen de camera mee naar huis ging en bij het KLIK-onderzoeksbureau, gingen we in gesprek. Bij de beelden vroegen we verder door, om meer te weten te komen over hoe zij hier tegenaan keken; Wat zie je op de foto? Hoe zie je dat terug in je eigen leven? De foto’s onderstreepten eens temeer het belang van spelen voor de kinderen, en dan vooral vrij buiten spelen. Ook daarover gingen we in gesprek: Wat is voor jou een goede speelplek en wat juist niet? Vervolgens maakten de kinderen hierover tekeningen, tekstjes voor in de krant en bijschriften bij de foto’s.

Daarnaast reflecteerden de kinderen aan de hand van de foto’s in één op één gesprekjes met ons op hoe ze op hoe ze de KLIK-lessen van dit jaar hadden ervaren. Een van de kinderen kon aan de hand van een foto met billen in de lucht mooi uitleggen waarom hij moeite had met de capoeirales: ‘Heel veel mensen kenden die dansjes nog niet. Die man liet zien wat voor bewegingen we na moesten doen. Ik schaamde me denk ik voor die bewegingen en om het zelf na te doen. Daarvoor schaamde ik me. Hij ging met z’n handen en voeten op de grond; zo snel mogelijk naar de overkant gaan. We wilden zijn bewegingen niet zien en van die meisjes, die gingen het ook doen. Als je het zelf gaat doen, ik neem aan dat de meisjes dat dan ook zien. Daar schaam ik me voor, ik denk iedereen in deze klas. Het is gek als iemand tegen je billen aankijkt, vooral bij meisjes. Dat wil je niet zien, sommige delen wil je voor jezelf houden.’

Als afsluiting van het jaar werden weer evaluatieve gesprekken gehouden met de deelnemende scholen en partnerorganisaties. Het actief bezig zijn en zelf ervaren en experimenteren bleek wederom aan te slaan, al vond niet iedereen alle lessen even leuk. Capoeira riep bij sommige kinderen weerstand op en de reacties op de lessen in aandachtstraining/mindfulness liepen sterk uiteen, bij zowel de kinderen als de leerkrachten. Dat hoeft overigens niet erg te zijn; leren mag best een beetje schuren… In elk geval namen we de feedback van de kinderen en leerkrachten weer mee in de vormgeving van het vervolg van KLIK. Daarin zetten we nog meer in op een praktische en actieve aanpak in de lessen, waarin dingen zoveel mogelijk concreet en tastbaar gemaakt werden, zoals we bijvoorbeeld al deden met het al of niet aandachtig proeven van stukjes bewerkte appel.